عباس امانت، استاد تاریخ و مطالعات بین‌الملل دانشگاه ییل
خاطرات تاج‌السلطنه یکی از معدود خاطرات زنانه است که در دوره جدید، از عصر ناصری و در دوران قاجار، برایمان باقی مانده است. خیلی کم می‌شود این‌چنین زنی زبان‌دار را پیدا کرد که بتواند احوال خودش را بنویسد. و با شهامت بنویسد. در مورد رابطه‌اش با همسرش، در مورد تلخی‌های زندگی و مشکلاتی که متحمل شده و بیماری‌هایی که داشته بگوید. انتقادهایی که از همسرش دارد، انتقادهایی است که می‌شود گفت پیش‌زمینه آگاهی زنانه است.او در واقع یک پروتو-فمینیست است.
نکته دومی که در نوشته او مهم است، در واقع تحول سلطنت قاجار است. چون پس از دوره ناصری تمام همسران ناصرالدین شاه از جمله تاج از درون حرم قاجاریه به یک زندگی کمتر مرفه از آنی که داشتند منتقل شدند. و از جمله آن چیزی که می‌بینیم، این است که فضای اجتماعی‌ای که او درش سیر می‌کند وسیع‌تر می‌شود. او دیگر یک زن اندرونی نیست که در درون حرم زندگی می‌کند. زنی می‌شود که در واقع پشتیبان و علاقمند به گردآوری جمعی از اهل موسیقی و شعر و فرهنگ در دور خودش است و از این کار ابایی ندارد. او این را به‌عنوان یک نقطه ضعف نمی‌بیند. و باید فراموش نکرد که خاطراتش را شاید در سال‌های ۱۹۲۰ نوشته و این نوع سخن گفتن، یعنی به آزادی سخن گفتن، برای زمان خودش شاید حتی اهمیت بیشتری دارد. گاهی اوقات این‌قدر این مسئله که یک زن خاطرات خودش را نوشته ناآشنا بوده که حتی بعضی‌ها در مورد اینکه آیا اینها را خودش نوشته شک کرده‌اند.
از جمله تردید‌هایی که در مورد اصالت خاطرات تاج‌السلطنه ابراز شده، و به گمان من مأخذی ندارد، این است که اصولا زبان او یک زبان زنانه عصر قاجار به شکل تمام و کمال که در ذهن بعضی محققین است، نیست. و به نظر من دلایلی که آورده‌اند پذیرفته نیست و در همه آنها می‌شود زیرمتنی از سیطره مردانه دید.
شاید برای دختران و زنان در دنیای معاصر ایران، یا در دنیای معاصر فارسی‌زبان، داستان تاج‌السلطنه هنوز جذابیت قابل‌توجهی دارد، به خاطر اینکه تجربه او از مشکلات ایام خودش به‌عنوان یک زن، شاید از بعضی جهات قابل مقایسه با مسائلی است که زنان ایران در حال حاضر با آنها دست‌به‌گریبان‌اند.
مشترک شويد:https://bbc.in/2GVYNbl
وبسايت ما: http://www.bbc.co.uk/persian/
فيسبوک: https://www.facebook.com/bbcpersian
توييتر: https://twitter.com/bbcpersian
گوگل پلاس: https://plus.google.com/1181902398236611944609/posts