ปราสาทภูมิโปน ปราสาทเก่าแก่ที่สุดของไทย มีรูปลักษณะคล้ายกับปราสาทดุม

ปราสาทภูมิโปน ปราสาทขอมที่เก่าที่สุดของไทย ปราสาทภูมิโปน บ้านภูมิโปน ตำบลดม อำเภอสังขะ จ.สุรินทร์ นักวิชาการ ได้ให้ความเห็นว่า เป็นปราสาทในยุคขอมโบราณเก่าแก่ที่สุดในประเทศไทย โดยสันนิษฐานว่า สร้างขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 12-13 ตรงกับรัชสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 1 ปราสาทภูมิโปน แต่เดิมประกอบด้วย ปราสาทก่อด้วยอิฐ 3 หลัง และฐานอาคารก่อด้วยศิลาแลง 1 หลัง ตั้งเรียงกันจากเหนือไปใต้ แต่ในปัจจุบัน เหลือเพียงปราสาทประธานเพียงองค์เดียว ส่วนปราสาทอีก 2 หลัง และส่วนตัวอาคาร ได้พังทลายลงมาเหลือไว้เพียงเนินหิน ปราสาทภูมิโปน พบทับหลังที่สลักจากหินทราย เป็นภาพสัตว์ครึ่งสิงห์ครึ่งนก ปราสาททั้ง 3 หลัง ก่อสร้างด้วยอิฐ สร้างขึ้นเพื่อเป็นศาสนสถานในศาสนาฮินดู ไศวนิกาย เช่นเดียวกับศาสนสถานขอมอื่นๆ ที่อยู่ในยุคเดียวกัน มีอายุ อยู่ในราว พ.ศ. 1180 – 1250 ปราสาทประธานองค์เดียวของปราสาทภูมิโปน ก่อด้วยอิฐไม่สอปูน มีรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส มีฐานเตี้ย ทรงสี่เหลี่ยม มีประตูทางเข้า หันหน้าไปทางทิศตะวันออก บริเวณหน้าบันของประตูทางเข้า-ออก สลักเป็นลายรูป ใบไม้ม้วน ซึ่งเป็นศิลปะแบบอินเดีย สมัยหลังคุปตะ นอกจากนี้พบชิ้นส่วนศิลาจารึกอักษรปัลลวะ ภาษาสันสกฤต 1 ชิ้น ซึ่งเป็นตัวอักษรที่มีใช้ราวพุทธศตวรรษที่ 12 – 13 นี้เองจึงนักโบราณคดีจึงสามารถกำหนดอายุของปราสาทหลังนี้ได้ และทำให้รู้ว่า ปราสาทภูมิโปนแห่งนี้ เป็นปราสาทที่เก่าที่สุดของประเทศไทย เราจะพาทุกท่าน มาที่จังหวัดสกลนคร เมืองหนองหารหลวง เมืองที่มีโบราณสถานยุคขอมเรืองอำนาจจำนวนมาก ไปที่ปราสาทดุม หรือพระธาตุดุม เป็นอีกหนึ่งปราสาทยุคขอม ที่นักวิชาการสันนิษฐานว่า มีอายุอยู่ในยุคสมัยเดียวกันกับปราสาทภูมิโปน จังหวัดสุรินทร์ ปราสาทดูมหรือพระธาตุดุม บ้านธาตุดุม อำเภอเมือง จังหวัดสกลนคร ถือเป็นอีกหนึ่งโบราณสถานที่สำคัญ ของเมืองหนองหารหลวงในอดีต เป็นหลักฐานว่า ในดินแดนแถบนี้ เคยมีอาณาจักรที่เจิรญรุ่งเรืองมาแต่อดีต ปราสาทดุมหรือพระธาตุดุม ก่อสร้างที่เป็นอิฐเผา เดิมมีจำนวน 3 หลัง ปราสาท2หลังได้พังทลายลง เหลือเพียงปราสาทองค์กลาง ที่ยังคงมีความสมบุรณ์ ประตูทางเข้า หันหน้าไปทางทิศตะวันออก โดยอาจารย์ สรรค์สนธิ บุญโยทยาน นักพิภพวิทยา นักดาราศาสตร์ ที่มีชื่อเสียง ได้ให้ความเห็นว่า ปราสาทดุมแห่งนี้ เป็นปราสาทที่เก่าที่สุดของจังหวัดสกลนคร เนื่องจากปราสาทแห่งนี้ มีรูปแบบศิลปะในการก่อสร้าง คล้ายกันกับศิลปะขอมตอนต้น ซึ่งมักจะนิยมก่อสร้างด้วยอิฐเผา เหมือนกับที่ปราสาทภูมิโปน ที่จังหวัดสุรินทร์ ปราสาทวัดภูเมืองจำปาสัก ประเทศลาว ปราสาทพระโค ที่ตำบลโรโล่ย จังหวัดเสียมราช และปราสาทสัมโบร์ ไพรคุก ประเทศกัมพูชา