Ассалаумағалейкүм құрметті отандастар!
Бүгінгі видеомыз өмірінде бір рет болсын соғыста жеңілмеген ұлы қолбасшы Сүбетай жайлы болмақ. Ол Ұранқай руынан шыққан атақты қолбасшы. Шыңғыс ханның ең сенімді әрі сыйлы қолбасшыларының бірі болып табылады. Оның даңқы бүкіл әлемге әйгілі бірақ өкінішке орай өз елімізде оны көп адамдар біле бермейді. Ал оданда аяныштысы - Сүбетай батырдың қазақтардың өз бабасы екенін біле бермеуі болып табылады. Ұранқай рулары Шыңғыс хан дәуірінде балқаш көлінің шығыс алқабы мен Зайсан көлінің шығысындағы Қара ертіске дейінгі алқаптарда өмір сұрген. Ал одан кейін Хорезім шах мемлекетінің құлауынан соң ұранқайлар Қаратау мен Алатау баурайларына келіп қоныстанған.
Ал енді ұранқайлардың көне тарихын келтірейік.
Ертеде Көкжал деген даңқты батыр болады, оның ұрпақтары көбейіп, одан көптеген әулеттер тарады. Солардың арасынан Ұраңқай есімді бір бала дүниеге келді де, ол сұңғақ бойлы, аса көрікті де сымбатты және асқан баһадүр жігіт болып жетілді. Ол ер жеткен дәуірде Албанның ұрпақтарынан тараған бір әулетінен ең сұлу ару
атанған Қатун (қатын) есімді қыз да бой жетіп, оның сұлулығы туралы әңгімелер
шартарапқа тарады. Қатун (Қатын) дегеннің мағынасы – сұлу бикеш, сұлу ханым
дегенді аңғартады. Ол өзі асқан сымбатты ару жан болатын, әсіресе оның тым
зеңгір көздері сөзбен сипаттап жеткізе алмайтындай дәрежеде әдемі болғандықтан, оны осылайша атаған еді. Оның сұлулығының даңқын есіткен жігіттер
шаратыраптан келіп, оны бір көргеннен-ақ ғашық болып, оны айттырмаған жігіт
аз қалды. Бірақ ол қыз келген жігіттердің бірде-біреуіне көңіл бермеді.
Сол кездерде Қатуннің (Қатынның) даңқын есітіп Ұраңқай баһадүр да, ол қызды көру үшін жолға шыққан болатын. Содан ол жетіп келіп Қатунмен (Қатынмен)
кездескен кезде, екеуі де бірін-бірі ұнатып қалды. Сонда Албанның ұрпақтары ол
арудың тойын жасап Ұраңқай баһадүрға тұрмысқа берді. Тойдан кейін Ұраңқай
баһадүр сүйікті жарын өзінің жұртына алып кетті. Сөйтіп олар ұзақ, әрі бақытты ғұмыр кешірді. Қатун (Қатын) Ұраңқайға тұрмысқа шыққаннан кейін жалпы
он төрт рет құрсақ көтеріп, тоғыз ұл бала және бес қыз баланы дүниеге әкелді. Ол
алғашқы жүкті болған кездерінен-ақ жолбарыс жүрегіне жерік болды. Содан ол
белгілі бір мезгілде жыртқыштың жүрегін жемесе мүлде басқа тамаққа тәбеті
тартпайтын болып қалды.
Ұраңқай өте ержүрек те батыр адам тұғын, ол жолбарыс аулаудың неше
түрлі тәсілдерін ойлап тауып, сүйікті жары үшін олардың жүректерін алып келіп
беретін болды. Бірақ Үш Сумер тауының Ұраңқай өмір сүретін тарапында жолбарыстар аз кездесетін еді. Сондықтан ол Үш Сумер тауының арғы тарапына асып
өтті. Сөйтіп ол оның арғы жағына өткен кезде суының түсі өзінің сүйікті әйелі
Қатуннің (Қатынның) әсем көздерінің түсіне тым ұқсайтын бір өзенді кездестірді
де, оған Қатун (Қатын) деп атау берді.
Сонан соң ол бала-шағасымен бірге ол өзеннен өтіп, жолбарыстардың соңынан
жүріп бара беріп, бір мүшел жылынан артық уақыт өткенде Буйраттың (Бойраттың) ұрпақтарына кездесті. Ол кезде Ұраңқайдың бірнеше ұлы ер жетіп және
бірнеше қызы бой жетіп қалған еді. Сонда ол Буйраттың (Бойраттың) кейбір
әулеттерімен құда-жекжат болып, олардың бірнеше қызын балаларына айттырып алды және өзінің бірнеше қызын оларға тұрмысқа берді. Сонан соң кері қайтып
келе жатқанда, үйленген балаларын олардың қайын жұрттарынан аса алыс
болмаған аймақтарға қоныстандырып қалдырды да, қалған ұл-қыздарын ертіп
Қырқыздың ұрпақтары қоныстанған аймаққа келді.
Сөйтіп, ол жерде де Қырқыз ұрпағынан тараған бірнеше әулетімен құдажекжат болып, қыз беріп, қыз алысты. Сосын үйленген ұлдарын сол маңайдағы
аймақтарға қоныстандырып, қалған екі кенже ұлын ертіп Үш Сумердің бергі
бетіне асып өтті де, өзінің руластарына келіп қосылды. Ол екі ұлдан көптеген
ұрпақтар тарады. Олардың анасы Қатун (Қатын) дүниеден өткенде, оның
өсиетіне сай, оны Үш Сумер шыңының баурайына жерледі. Айтуларына қарағанда,
ол: «Мені Үш Сумердің баурайына жерлеңдер, ол жерге мені көруге Ұраңқай
аталарың келеді»-деген екен. Ал Ұраңқайдың өзі одан бұрын дүние салған екен.