เนื้อเรื่องการแสดง นารายณ์สิบปาง “ปางมัจฉาวตาร”
กล่าวถึงพรหมองค์หนึ่งมีใจริษยาพระพรหมธาดา ว่าเราต่างก็เป็นพรหมมีสีพักตร์แปดกรเหมือนกัน จะมาตั้งตนเป็นใหญ่เหนือกว่านั้นไม่ยอม ด้วยฤทธิ์มัวเมากิเลสตัณหายังดวงจิต จึงลงไปจุติเป็นอสูรหอยสังข์ แอบซ่อนกายอยู่ในบาดาลใต้มหาสมุทรเชิงเขาพระสุเมรุ เพื่อรอโอกาสทำร้ายพระพรหมธาดา ครั้นวันหนึ่งพระพรหมธาดาได้อุ้มเอาคัมภีร์พระเวทพระธรรมศาสตร์ เหาะมาจากทิพย์พิมานเพื่อนำไปถวายพระอิศวร ไว้สำหรับสั่งสอนบรรดาชาวโลกทั้งหลายได้เล่าเรียนสืบไปตามประเพณี แต่เมื่อเหาะมาถึงพากผึ่งมหาสมุทรเชิงเขาพระสุเมรุ เกิดเหนื่อยล้าร้อนรุ่มพระวรกาย จึงเสด็จลงมาที่หาดทราย เอาพระคัมภีร์วางไว้เหนือแผ่นศิลา แล้วเสด็จลงไปสรงน้ำในมหาสมุทรด้วยความสำราญพระทัย
กล่าวฝ่ายสังขอสูรเห็นพระพรหมธาดา วางพระไตรเพทไว้บนแผ่นศิลาที่ชายหาดแล้วลงไปสรงน้ำด้วยความเพลิดเพลินก็ยินดี คิดวางอุบายจะลักเอาพระคัมภีร์นั้นมาเสีย มีให้พรมธาดาได้นำไปถวายพระอิศวร เมื่อเป็นเช่นนี้ก็จะสั่งสอนพวกเทวดาและมนุษย์ไม่ได้ชาวโลกทั้งหลายก็จะสิ้นศรัทธาไม่นับถือพระพรหมธาดาอีกต่อไป เมื่อสังขอสูรคิดดังนั้นจึงบัญชาให้ผีเสื้อน้ำผู้เป็นบริวาร ลอบไปลักพระคัมภีร์นำมาให้ตน ฝ่ายผีเสื้อน้ำรีบไปทำตาม บัญชา โดยแอบเข้าไปลักเอาพระคัมภีร์ไตรเพทมาได้ แล้วนำมาให้แก่สังขอสูร สังขอสูรก็กลืนคัมภีร์พระเวทเข้าไปเก็บไว้ในท้อง
ฝ่ายพระพรหมธาดาครั้นเสร็จสรงน้ำขึ้นมายังหาดทรายที่วางคัมภีร์ไว้ แต่ไม่เห็นคัมภีร์บนแผ่นศิลาก็ตกใจ รีบเหาะไปเขาไกรลาสกราบทูลพระอิศวรให้ทรงทราบ พระอิศวรเล็งด้วยญาณก็รู้ว่าสังขอสูรพรหมริษยาที่ลงมาจุติ ใช้ผีเสื้อน้ำไปลักมาให้แล้วกลืนเข้าไปซ่อนไว้ในท้อง จึงบัญชาให้จิตุบท จิตุบาท สองเทพอำมาตย์ไปเชิญพระนารายณ์มาปรึกษา และเชิญให้ไปปราบสังขอสูรกับผีเสื้อน้ำนำพระคัมภีรักลับมาให้จงได้
ฝ่ายพระนารายณ์รับเทวะโองการแล้ว ก็เสด็จลงไปยังเชิงเขาพระสุเมรุ สำแดงเทวะฤทธิ์อวตารพระองค์เป็นปลากรายทองตัวใหญ่มหึมา แหวกว่ายไล่สังหารผีเสื้อน้ำจนสิ้นชีวิตแล้วดำดิ่งลงไปยังใต้พิภพบาดาล ฝ่ายสังขอสูรเห็นพญามัจฉามิรู้ว่าเป็นองค์พระนารายณ์อวตารก็กริ้วโกรธ จึงออกจากสำนักที่ซ่อนกาย เข้ารบสู้กับปลากรายวตารจนเป็นฝ่ายพ่ายแพ้ร่างมัจฉาวตารก็กลายกลับเป็นพระนารายณ์ เอื้อมพระหัตถ์ล้วงเข้าไปในช่องปากของสังขอสูร หยิบเอาคัมภีร์พระเวทออกมา จากนั้นก็สังหารสังขอสูรถึงแก่ความตาย แล้วมีเทวะประกาศิต ว่ากาลเบื้องหน้าต่อไป ถ้ามนุษย์จะกระทำการมงคลพิธี ก็จงเอาสังข์นี้เข้าอยู่ในการพิธีนั้น ถ้าผู้ใดรดน้ำในอุทรสังข์ก็ให้เป็นมงคลกันอุบาทว์เสนียดจัญไร ด้วยสังข์กลืนคัมภีร์ไตรเพทไว้ในอุทร จงเป็นมงคลไปตราบแต่ชั่วทุกกัปกัลปี แล้วพระนารายณ์ก็เสด็จกลับไปบรรทมสินธุ์ในเกษียรสมุทร
โครงการดนตรีสำหรับประชาชน ปีที่ ๖๗
“เหมันต์สุขศรี สุนทรีย์สังคีต” ๒๘ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๗
#มัจฉาวตาร #นารายณ์สิบปาง #กรมศิลปากร