ตามตำนานอุรังคธาตุ กล่าวว่าพระธาตุพนมสร้างขึ้นเมื่อราว พ.ศ. 8 ในสมัยอาณาจักรศรีโคตรบูรณ์กำลังรุ่งเรือง
องค์พระธาตุพนมได้รับการบูรณะมาอย่างต่อเนื่องในอดีต นับตั้งแต่สมัยของพระเจ้าโพธิสาลราช แห่ง
อาณาจักรล้านช้างหลวงพระบาง และยังมีการบูรณะครั้งสำคัญเกิดขึ้นในปีพ.ศ.2233-2235 โดยพระครูโพนสะเม็ก พระภิกษุที่มีบทบาทอย่างสูงทางการเมืองแห่งอาณาจักรล้านช้างเวียงจัน
อีก 250 ปีต่อมา การบูรณะครั้งใหญ่เกิดขึ้นในปี พ.ศ. 2483 เมื่อคณะรัฐมนตรีของจอมพล ป. พิบูลสงครามมอบหมายให้พลตรีหลวงวิจิตรวาทการ อธิบดีกรมศิลปากรในขณะนั้น ดำเนินการบูรณะพระธาตุพนม
และการบูรณะพระธาตุพนมครั้งนี้เอง เป็นส่วนหนึ่งที่นำความหายนะมาสู่องค์พระธาตุพนม ทำให้ศูนย์รวมทางจิตวิญญาณของผู้คนสองฝั่งโขงต้องแตกสลายลง ในคืนวันที่ 11 สิงหาคม 2518