ฎีกา InTrend EP.64 บุคคลทั่วไปมีอำนาจฟ้องเกี่ยวกับที่ดินที่เป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินที่ประชาชนใช้ประโยชน์ร่วมกันได้หรือไม่
The Host : กองสารนิเทศและประชาสัมพันธ์ สำนักงานศาลยุติธรรม
Guest Host : สรวิศ ลิมปรังษี
ที่ปรึกษา : สรวิศ ลิมปรังษี, อรวรานันท์ ธนาพันธ์วรากุล
Show Creator : นันทวัลย์ นุชนนทรี, ศณิฏา จารุภุมมิก
Episode Producer & Editor : ศณิฏา จารุภุมมิก, ปนัสยา ชื่นอุระ
Sound Designer & Engineer : กฤตภาส ทองแจ้ง, กิติชัย โล่สุวรรณ
Coordinator & Admin : สุภาวัชร์ ดลมินทร์, โสรัตน์ ไวศยดำรง
Art Director : สุภาวัชร์ ดลมินทร์, ปันจารีณ์ สุวรรณโภชน์ ทศพร ศิลาบำเพ็ญ
Webmaster : ผุสชา เรืองกูล, วชิระ โรจน์สุธีวัฒน์
ทรัพย์สินต่าง ๆ ที่เป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินประเภทที่ประชาชนใช้ประโยชน์ร่วมกันนั้นปกติแล้วประชาชนบุคคลทั่วไปย่อมเข้าไปใช้ประโยชน์ได้เพียงแต่จะไปหวงกันหรือครอบครองเพื่อประโยชน์ของตนโดยเฉพาะไม่ได้ บางครั้งอาจมีปัญหาที่มีบุคคลอื่นอาจเข้าไปกระทำการที่เป็นการกระทบสิทธิของประชาชนหรือบุคคลทั่วไปที่จะเข้าไปใช้ประโยชน์จึงทำให้เกิดปัญหากระทบกระทั่งขึ้น กรณที่จะนำมากล่าวถึงในตอนนี้จะเป็นปัญหากรณีที่มีการอ้างว่ามีผู้เข้าไปกระทำการที่กระทบสิทธิของประชาชนหรือบุคคลทั่วไปที่จะเข้าไปใช้ประโยชน์ในที่ดินที่เป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดิน บุคคลทั่วไปมีอำนาจฟ้องผู้ที่เข้าไปกระทำการดังกล่าวหรือไม่
ในหมู่บ้านแห่งหนึ่ง มีสระน้ำที่ชาวบ้านในละแวกใกล้เคียงได้เข้าไปใช้ประโยชน์ในการจับปลาหรือเก็บรากบัวมาเป็นอาหาร ต่อมาวัดที่ตั้งอยู่ในชุมชนนั้นได้ขอออกโฉนดที่ดินที่มีเนื้อที่ครอบคลุมบริเวณของสระน้ำดังกล่าวและเส้นทางที่ปกติชาวบ้านในแถบนั้นใช้เข้าออกไปสระน้ำนั้น
ภายหลังวัดได้รับโฉนดที่ดิน ได้มีการติดประกาศห้ามมิให้ชาวบ้านและบุคคลทั่วไปเข้าไปใช้สระน้ำตลอดจนเดินทางผ่านเข้าออกเส้นทางที่อยู่ในอาณาเขตของโฉนดที่ดินนั้น
ผลจากการติดประกาศห้ามของวัดทำให้นายดำที่ปกติเข้าไปใช้ประโยชน์จากสระน้ำนั้นอยู่เสมอไม่สามารถเข้าไปใช้ได้เหมือนเดิม นายดำจึงได้ยื่นฟ้องต่อศาล โดยประการแรกขอให้ศาลพิพากษาว่าสระน้ำและทางพิพาทเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดิน และประการที่สอง ห้ามวัดและบริวารเข้าเกี่ยวข้องกับที่ดินพิพาท
ปัญหาสำคัญสำหรับกรณีนี้นอกเหนือจากว่าความจริงแล้วสระน้ำและเส้นทางที่พิพาทเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินจริงหรือไม่เพราะเป็นเรื่องที่วัดเองก็โต้แย้งอยู่คือ ตัวนายดำเองจะมีสิทธิฟ้องร้องเป็นคดีต่อศาลเพื่อขอให้ศาลมีคำพิพากษาหรือคำสั่งเกี่ยวกับสาธารณสมบัติของแผ่นดินหรือไม่ เพราะแม้ว่าจะปรากฏข้อเท็จจริงว่าสระน้ำและเส้นทางที่พิพาทเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินจริง แต่ก็เท่ากับว่านายดำเองก็ไม่ใช่เจ้าของหรือผู้ที่มีสิทธิเช่นภารจำยอมที่จะเข้าไปใช้ประโยชน์จากที่ดินดังกล่าวด้วย
บางคนอาจมองไปได้ว่าเมื่อเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินเท่ากับเป็นทรัพย์สินของรัฐ ผู้ที่ควรจะเป็นผู้มีสิทธิฟ้องร้องบังคับควรจะเป็นหน่วยราชการหรือหน่วยงานของรัฐที่มีหน้าที่ดูแลเกี่ยวข้องกับทรัพย์สินดังกล่าวตามที่กฎหมายบัญญัติไปด้วย
สาธารณสมบัติของแผ่นดินนั้นมีหลายประเภท หากเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินประเภทที่ใช้เพื่อประโยชน์ของแผ่นดินโดยเฉพาะ เช่น อาคารสถานที่ของหน่วยราชการ แน่นอนว่าคงมีเฉพาะหน่วยราชการนั้นที่จะมีอำนาจฟ้องกรณีที่มีการกระทำที่กระทบต่อสิทธิในการใช้ทรัพย์สินนั้น
แต่กรณีของสระน้ำและเส้นทางเข้าออกนี้หากปรากฏว่าเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินจริงก็จะเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินประเภทที่พลเมืองหรือประชาชนใช้ร่วมกัน ทำให้ประชาชนและบุคคลทั่วไปย่อมมีสิทธิเข้าไปใช้ประโยชน์ได้ โดยไม่อาจมีใครที่จะไปหวงกันเป็นของตนเองได้แต่เพียงผู้เดียว
การที่วัดไปขอออกโฉนดที่ดินที่ครอบคลุมที่ดินพิพาทส่วนดังกล่าวย่อมเท่ากับเป็นการที่วัดไปกระทำการเพื่อจะหวงกันเอาที่ดินพิพาทเป็นสิทธิของตนแต่เพียงผู้เดียว และต่อมาได้มีการประกาศห้ามไม่ให้บุคคลอื่นเข้าไปเกี่ยวข้องอีก การกระทำของวัดย่อมกระทบและเป็นการโต้แย้งสิทธิของนายดำโดยตรงหากที่พิพาทนั้นเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินจริงดังที่นายดำอ้าง นายดำจึงมีอำนาจฟ้องเป็นคดีนี้ได้
ส่วนการที่นายดำขอให้ห้ามวัดและบริวารเข้าเกี่ยวข้องกับที่ดินพิพาท แม้จะไม่ได้เป็นการขอห้ามวัดซึ่งเป็นจำเลยขัดขวางการใช้สิทธิของนายดำที่เป็นโจทก์โดยตรงแต่ก็ถือเป็นคำขอที่เกี่ยวกับสิทธิของนายดำที่เป็นโจทก์ซึ่งถูกโต้แย้งแล้ว แม้ว่าสุดท้ายศาลอาจจะไม่สามารถห้ามวัดเข้าเกี่ยวข้องได้ทั้งหมดเพราะหากเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินแล้ววัดย่อมมีสิทธิใช้ได้ด้วย แต่ก็ยังเป็นคำขอที่อาจมีคำสั่งห้ามได้บางส่วนอยู่ และไม่ทำให้การฟ้องของนายดำต้องเสียไป
กรณีที่เป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดิน หากปรากฏว่ามีการกระทำที่กระทบหรือโต้แย้งสิทธิของประชาชนหรือบุคคลทั่วไปคนใดคนหนึ่ง บุคคลนั้นย่อมมีอำนาจฟ้องที่จะขอให้ห้ามการกระทำที่เป็นการโต้แย้งสิทธิของประชาชนที่จะใช้ประโยชน์จากสาธารณสมบัติของแผ่นดินนั้นได้
(คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 998/2563)