«وسواس» واژه نسبتاً رایجی در ادبیات روزمره هستش و احتمالاً هر زمان که این واژه رو میشنویم، چیزهایی مثل افکار مزاحم یا رفتارهای تکرارشونده افراطی مثل شست‌وشوی بیش از اندازة چیزها در ذهنمون تداعی میشه. توی این ویدئو با مفهوم علمی وسواس آشنا خواهیم شد.
اینستاگرام روزنک:
https://instagram.com/RozanakEdu
توییتر روزنک:
https://twitter.com/RozanakEdu
مفهوم وسواس
OCD (او سی دی) که بهش اختلال وسواس- بی‌اختیاری، وسواسی جبری، یا وسواس فکری- عملی هم میگن، از دو قسمت تشکیل شده: وسواس در تفکر، و وسواس در عمل
وسواس فکری
منظور از وسواس‌های فکری، افکار یا تصاویر ذهنی‌ای که برای مدتی برای ما مزاحمت ایجاد و ناخواسته ذهن ما را درگیر می‌کنند. بیشتر مواقع، این فکرهای ناخواسته تا اندازه‌ای مزاحمت ایجاد می‌کنند که باعث می‌شوند اضطراب و ناراحتی زیادی را تجربه کنیم.
مثل فردی که مدام فکر میکنه اگه از خونه خارج بشه، تصادف میکنه و این صحنه بارها و بارها در ذهنش مجسم میشه و اون رو مضطرب میکنه.
وسواس عملی
منظور از وسواس‌های عملی،یا رفتارهای تکراری اند (مثل شستن دست یا مرتب‌کردن اشیاء) یا اعمال ذهنی هستند (مثل شمارش اشیاء یا موارد یا تکرار کردن واژه‌ها در ذهن) . فردی که وسواس عملی دارد، یعنی رفتارهای تکراری یا اعمال ذهنی انجام می‌دهد، فکر می‌کند که باید این کارها را در واکنش به یک فکر وسواسی یا طبق قاعده دقیق و ثابتی انجام بدهد.
هدف وسواس‌های عملی کاهش یا جلوگیری از اضطراب و نگرانی و همینطور پیشگیری از بعضی اتفاق‌ها و موقعیت‌های ترسناک است. مثل فردی که بیشتر زمانش رو توی خونه ست اما باز هم به صورت افراطی دستای خودش رو میشوره تا یه موقع آلوده به میکروب یا بیماری خاصی نشه. یا مثلا فردی که نسبت به ایمنی خونه خودش تردید داره، برای جلوگیری از اتفاق بد، به صورت وسواس‌گونه‌ای قفل‌های خونه یا شعله‌های گاز رو وارسی میکنه.
بعضی افراد ممکنه فقط دچار وسواس‌های فکری باشن، بعضیا ممکنه فقط وسواس‌های عملی رو تجربه کنن و بعضیا هم میتونن هر دو مورد رو داشته باشند.
این وسواس‌های فکری یا عملی، وقت‌گیر هستند؛ یعنی مثلا یک فرد ممکنه در طول روز ساعت‌ها وقت خودش رو صرف شست‌وشوی ظرف های غذا کنه. همینطور شدت وسواس‌ها به اندازه‌ای است که می‌تواند عملکرد اجتماعی، شغلی یا تحصیلی افراد را مختل کند.
طبقه بندی انواع وسواس
برخی از پژوهشگران به شناسایی و توضیح انواع وسواس‌های فکری و عملی پرداختند که به چند تا از شایع‌ترین اونها اشاره می‌کنیم:
1. وسواس آلودگی و شست‌وشو
افراد دارای این نوع وسواس، در مورد آلودگی در اشیاء یا موقعیت‌های مشخص، افکار وسواسی دارن. مثلاً فرد با دیدن یه دستمال کاغذی کثیف که روی زمین یک فروشگاه افتاده، بسیار مضطرب میشه، فروشگاه رو ترک میکنه و فکر میکنه لباس‌هایی که پوشیده همه آلوده‌اند و نباید لمسشون کنه.
همینطور افراد دارای این وسواس ممکنه مدت طولانی در حمام بمونند، لباس‌های خودشون رو به صورت مکرر بشورند، از دست‌شویی‌های عمومی استفاده نکنن یا دستگیره درها رو با آرنج باز کنن تا مبادا آلوده نشن.
2. وسواس‌های فکری در مورد آسیب‌رسانی و وارسی
افراد دارای این نوع وسواس، مدام نگران این هستن که به خودشون، دیگران یا اموال و دارایی‌ها آسیب وارد کنن و برای اینکه جلوی این حوادث رو بگیرن، دست به وارسی خیلی زیاد میزنن. مثلا بخاری یا وسایل برقی رو مدام چک میکنن که یه موقع آتش سوزی اتفاق نیفته، یا در حین رانندگی همش آینة عقب رو نگاه میکنن که مبادا خودروی دیگه ای بهشون برخورد کنه.
3. وسواس تقارن و نظم
افراد دارای این وسواس، نیاز دارن که اطرافشون به شکل خشک و انعطاف ناپذیری مرتب و به‌ویژه، متقارن باشه. مثلا رخت خوابشون باید حتما خیلی دقیق و بدون چین خوردگی مرتب بشه، یا هر کدوم از وسیله هاشون باید در جای خودش قرار بگیره و اگر یه نفر اون وسیله رو جابجا کنه، خیلی آشفته و کلافه میشن.
یا مثلا افرادی که تاکید دارن همه رویدادهای زندگیشون باید روی نظم و برنامه خیلی دقیق و مشخصی باشه و برای تک تک لحظاتشون باید برنامه ریزی داشته باشن. اگر در زندگی این افراد اتفاقی رخ بده که مطابق با انتظار اونها نباشه، باعث میشه خیلی بهم بریزن و مضطرب بشن.
4. احتکار
افراد دارای این نوع وسواس، وسایل جزئی و پیش پا افتاده رو جمع‌آوری میکنن و زمانی که بخوان این وسایل رو دور بندازن، اضطراب زیادی رو تجربه میکنن. گاهی وقتا این وسایل احتکار شده، وسایل خیلی سالمی نیستن و ممکنه از دید بقیه، زباله به حساب بیان، اما برای فردی که از وسواس احتکار رنج میبره، این وسایل ارزش زیادی دارن و حتما یه روزی به کارشون میاد.
یافته های بالینی
در 50 تا 70 درصد افرادی که به OCD دچار میشن، نشانه‌های این اختلال بعد از یک اتفاق پر استرس مثل بارداری، مشکل جنسی یا مرگ عزیزان، شروع میشه.
افراد مبتلا به OCD، اغلب اختلال‌های روانی دیگری را هم تجربه می‌کنند که از جمله آنها، اختلال‌های اضطرابی، افسردگی و اختلال تیک است.
همینطور عدم اقدام به درمان OCD، می‌تواند این اختلال را به حالت مزمن درآورده و در طول دوره‌های مختلف، نشانه‌ها کم و زیاد بشوند.
درمان وسواس
اما خبر خوب اینه که روش‌های درمانی سودمندی برای درمان این اختلال وجود داره که یکی از این روش‌های شناخته‌شده و موثر، درمان شناختی-رفتاری یا CBT هستش. بنابراین، مراجعه به یک درمانگر با چنین رویکردی، همینطور تلاش و همکاری خودمون طی فرایند درمان، مثل انجام به موقع تکالیف، باعث میشه تا از دست این افکار و اعمال وسواسی، رها بشیم.