نشست اسلام ایرانی ، دیدگاه هانری کربن

نشست بررسی کتاب “اسلام ایرانی” اثر هانری کربن فیلسوف و شیعه شناس فرانسوی با حضور دکتر انشاءالله رحمتی ، دکتر غلامرضا اعوانی، دکتر کریم مجتهدی و دکتر داریوش شایگان در شهر کتاب برگزار شد. این نشست در ۲۴ بهمن ۱۳۹۱ به بهانه ترجمه جلد نخست کتاب “اسلام ایرانی” هانری کربن برگزار شد که جلد اول این مجموعه ۴ جلدی توسط دکتر انشاءالله رحمتی ترجمه و به همت انتشارات صوفیا منتشر شده است.
دکتر انشاءالله رحمتی به علت غایی کار “کربن” در تدوین کتاب “اسلام ایرانی” پرداخت و گفت: یکی از غایات کربن این بوده که با عرفی شدن و سکولاریسم که بر بشر امروز غلبه پیدا کرده است، مقابله کند. کربن در صدد نجات بشر از این وضعیت است و انسانهای شرقی و غربی را گرفتار این مسئله می داند. برخی کربن را سنت گرا و منتقد دنیای مدرن می دانند اما به نظرم او متفکر مدرنی است که در عین حال خلائهای دنیای مدرن را تشخیص داده و سعی می کند خلاء معنویت را پر کند.
در جهان امروز صحبت از معنویت بسیار می شود اما این معنویت بیشتر در ساحت ذهنی است و هانری کربن بدنبال معنویتی است که ما به ازایی در عالم داشته باشد. صحبت هایی که کربن در مورد فرشته شناسی و امام شناسی دارد به معنی این است که معنویت اصیل را در جهان شناسایی کند و به همین دلیل در پی اسلام ایرانی می آید.
وی تاکید کرد: کربن در عین اینکه الهیات سلبی را قبول دارد اما بر این باور است که واسطه ها و وجودهایی در عالم هستند که ما می توانیم با آنها مرتبط شویم. کربن با کسی مثل حلاج موافق نیست و ان الحق را سردرگمی حلاج می داند. او معتقد است نسبت ما با وجودهای معنوی به مانند نسبت ما با خورشید است.
وی تأکید کرد: کربن بر معنویت اسلام ایرانی که هم شیعی و هم اشراقی است تاکید دارد و تفاوتی بین این دو نمی بیند بلکه این دو را تعبیری از یک حقیقت واحد می داند.
وی با بیان اینکه هانری کربن در پی لنگرهای معنوی برای بشر امروز است تاکید کرد: کربن برای اینکه معنویت اصیلی داشته باشد معتقد است که حکمت معنوی اسلام می تواند این نیاز را تامین کند.
دکتر کریم مجتهدی استاد فلسفه دانشگاه تهران از جمله کسانی است که با هانری کربن گفتگوهای مختلفی داشته است و در این نشست با بیان ویژگی های علمی و شخصیتی این اندیشمند فرانسوی پرداخت و گفت: من بعد از اینکه در پاریس تحصیلات فلسفه ام را تمام کردم با کربن آشنا شدم. کربن در کلاس های رسمی سوربن درس نمی داد بلکه در قسمت دیگری به تدریس مشغول بود و من برای نوشتن رساله ام نیاز به مشورت او پیدا کردم.
وی افزود: اولین جلسات ما نتیجه مطلوبی نداشت چرا که من تعلیمات رسمی سوربن را خوانده بودم و کربن مخالف این تعلیمات بود و تعجب می کرد که چرا یک ایرانی باید به جای فراگیری فلسفه خود متخصص کانت، دکارت و … شود.
مجتهدی افزود: من از طریق کربن با حکایات تمثیل ابن سینا آشنا شدم که برایم خیلی قابل توجه بود و در واقع از طریق این کتاب گفتگوهایی بین من و او ایجاد شد تا وقوع انقلاب اسلامی که دیگر او به ایران بازنگشت.
وی تاکید کرد: ارزش کربن چه از نظر فلسفه های اسلامی و چه از نظر فلسفه های غربی بالاست. او فقط مستشرق به معنای مصطلح نبود بلکه عمیق تر از آن غرب شناس و محصول فرهنگ زیربنای غرب و وارث فرهنگ غرب بود.
وی با اشاره به گفتگوهای هانری کربن با علامه طباطبایی و مرحوم آشتیانی بر همدلی و تفاهم بین این متفکران تاکید کرد و گفت: کربن معتقد بود لازم نیست افکار عمیق در تاریخ به عینه و ظاهری تکرار شوند بلکه حکمای بزرگ ما مثل ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا آهنگ خود را زده اند و الان انعکاس اصوات آنها به ما منتقل شده است.
دکتر داریوش شایگان از دوستان نزدیک کربن نیز طی سخنانی گفت: من حدود ۱۸ سال با کربن دوست بودم و مرتب او را در ایران می دیدم. من نه ایران شناس و نه اسلام شناس بودم بلکه هندشناسی می خواندم. کربن چهره ای چند وجهی است که همزمان چند مکتب و دین را مورد بررسی قرار می داد.
وی افزود: کربن قبل از هر چیزی یک فرانسوی و اروپایی بود و به شدت به فرهنگ اروپایی علاقه مند بود او اولین مترجم هایدگر به فرانسه است. او در واقع یک آلمان شناس بود.
شایگان تاکید کرد: وقتی کربن متوجه شد که من به هند علاقه مند هستم و به زبان سانسکریت مسلط هستم مرا تشویق کرد و گفت حالا که به ایران و اسلام و هند علاقه مندی ترجمه متون سانسکریت به فارسی را در دوره گورکانیان در هند را انجام بده.
این پژوهشگر ادیان یادآور شد: کربن نه فقط به ایران علاقه مند بود بلکه تفکری که در دنیا و در جهان اسلام ناشناخته بود را به دنیا معرفی کرد و در واقع از طریق کربن سهروردی وارد دنیای غرب شد.
وی با اشاره به خاطرات خود از نشست هانری کربن و علامه طباطبایی تصریح کرد: علامه طباطبایی هر ۱۵ روز یکبار از قم می آمدند و پنجشنبه و جمعه در تهران می ماندند و دکتر نصر مترجم جلسه بود و گاهی مرحوم عیسی سپهبدی، هوشنگ بشارت و فروزانفر هم در جلسات ما شرکت می کردند. جلسات ما در ادامه به جایی رسید که مرحوم علامه گفتند حالا که شما با ادیان و مکاتب دیگر آشنا هستید امکانی فراهم شود که ما با افکار بودایی، چینی و هندو آشنا شویم و از اینجا بود که اوپانیشادها و کتب چینی در این جلسات خوانده شد. این زمانی است که دیگر کربن نبود اما بانی این جلسات در واقع کربن به شمار می رفت.
وی در ادامه افزود: آخرین کسی که کربن قبل از مرگش دید من بودم و زمانی بود که اتفاقات انقلاب در ایران پررنگ شده بود و او از حوادث ایران اظهارنگرانی کرد اما کربن متوجه نبود که آن وجه تشیع هم می تواند انقلاب باشد.
سخنران آخر این نشست دکتر غلامرضا اعوانی چهره ماندگار فلسفه و رئیس سابق موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران بود که طی سخنانی به شخصیت علمی و اخلاقی هانری کربن اشاره کرد و گفت: کربن یک شخصیت استثنایی داشت و یک فرهنگ استثنایی و ناشناخته ای مثل فرهنگ و تفکر ایرانی را معرفی کرد.
هانری کوربن ، هانری کوربین ، هانری کربن
Henry Corbin