संत गाडगेबाबा (२३ फेब्रुवारी १८७६ – २० डिसेंबर १९५६) हे महाराष्ट्रातील एक महान संत, समाजसुधारक आणि स्वच्छतेचे प्रणेते होते. त्यांचे मूळ नाव देवाजी झिंगराजी जानोरकर होते. लोक त्यांना "गाडगे महाराज" किंवा "गाडगेबाबा" म्हणत असत.
जीवनपरिचय:
जन्म: २३ फेब्रुवारी १८७६, शेणगाव, अमरावती जिल्हा, महाराष्ट्र.
कुटुंब: ते गरीब धोबी समाजातील होते. त्यांना बालपणापासूनच समाजातील अन्याय, अंधश्रद्धा आणि भेदभाव यांचा अनुभव आला.
"गाडगे" नाव: ते डोक्यावर गाडगे (मातीच्या भांड्याचा तुकडा) घालून लोकांमध्ये फिरत असत. त्यामुळेच त्यांना गाडगेबाबा म्हणण्यात आले.
कार्य व योगदान:
1. समाजसुधारणा:
अस्पृश्यता, अंधश्रद्धा, जातिभेद आणि दारिद्र्याविरुद्ध प्रचार.
स्वच्छता आणि शिक्षणाच्या महत्वावर भर दिला.
2. स्वच्छतेचा प्रसार:
गाडगेबाबा स्वच्छतेचे महत्त्व लोकांना सांगत असत.
ते गावागावात जाऊन लोकांना स्वच्छता राखण्याचे संदेश देत आणि स्वच्छता स्वतः करीत.
3. सर्वधर्म समभाव:
त्यांनी कोणत्याही धर्मावर टीका केली नाही, परंतु धर्मातील अंधश्रद्धा व कर्मकांड यावर जोरदार प्रहार केला.
"माणुसकी हाच खरा धर्म आहे," हा त्यांचा संदेश होता.
4. लोकहिताचे कार्य:
त्यांनी धर्मशाळा, शाळा, आणि रुग्णालये उभारली.
गरिबांना मदत करण्यासाठी आणि शिक्षणाचा प्रसार करण्यासाठी त्यांनी आपले जीवन समर्पित केले.
त्यांचे जीवन तत्त्व:
माणुसकीची सेवा हीच ईश्वरसेवा आहे.
लोकांनी अन्न, वस्त्र, निवारा यासाठी इतरांवर अवलंबून न राहता स्वतः आत्मनिर्भर व्हावे.
मृत्यू व स्मारक:
२० डिसेंबर १९५६ रोजी पंढरपूर येथे त्यांचे निधन झाले.
त्यांच्या स्मरणार्थ अमरावती विद्यापीठाला "संत गाडगेबाबा अमरावती विद्यापीठ" असे नाव देण्यात आले.
प्रसिद्ध वचन:
"देवा धर्म सोडून दे, माणसाला माणूस म्हणून वागव."
संत गाडगेबाबा हे जनसामान्यांसाठी प्रेरणास्थान आहेत. त्यांचे कार्य आणि विचार आजही लोकांना प्रेरित करतात.